Als reden wordt vaak opgegeven dat men andere televisiezenders dan de gewone zenders via de kabel wil kunnen ontvangen. Bijvoorbeeld een Chinese of Afghaanse zender. Hoewel deze toestemming van de vergadering onder verwijzing naar de verbodsbepaling(en) in de splitsingsakte en het huishoudelijk reglement meestal niet wordt verleend, blijkt uit jurisprudentie dat een dergelijke verbodsbepaling in sommige gevallen in rechte geen stand zal houden.
Met welke uitgangspunten dient de Vergadering van eigenaars rekening te houden bij de beoordeling of zij al dan niet toestemming dient te verlenen voor de plaatsing van een schotelantenne?
Wettelijk kader
Uit artikel 5:108 BW blijkt dat de appartementseigenaars jegens elkander verplicht zijn onder andere de inrichting van het gebouw tot stand te brengen en in stand te houden in overeenstemming met het daaromtrent in de akte van splitsing en het splitsingsreglement bepaalde.
Artikel 5:112 lid 1 sub c BW bepaalt vervolgens dat het reglement een regeling moet inhouden omtrent het gebruik, het beheer en het onderhoud van de gemeenschappelijke gedeelten. Als nadere uitwerking van dit artikel van het BW is in artikel 16 lid 1 MR 2006 (15 MR 1992/1983, 8 MR 1973) vastgelegd dat de VvE het beheer over en de zorg draagt voor onderhoud van de gemeenschappelijke gedeelten en zaken.
Aansluitend is in artikel 17 lid 1 sub a MR 2006 (9 lid 1 sub a MR 1992/1983, 2 sub a MR 1973) bepaald welke gedeelten en zaken onder meer gerekend dienen te worden tot de gemeenschappelijke gedeelten en zaken. Uit dit artikel blijkt bijvoorbeeld dat de (buiten)gevels en de balkonconstructies daaronder vallen.
Daarnaast zijn er in de MR’s nog meer artikelen terug te vinden die in deze situatie relevant zijn. In artikel 22 lid 1 MR 2006 (13 lid 1 MR 1992/1983, 6 lid 1 MR 1973) is bepaald dat iedere op- aan- of onderbouw zonder toestemming van de vergadering is verboden.
Bovendien bepaalt artikel 22 lid 2 MR 2006 (13 lid 2 MR 1992/1983, 6 lid 2 MR 1973) dat er voor het zichtbaar aanbrengen in of aan het gebouw van (schotel)antennes, antennes van zendamateurs, … en (andere) uitstekende voorwerpen toestemming van de vergadering vereist is, dan wel dat dit slechts mag geschieden volgens de regels in het huishoudelijk reglement. Vaak wordt dan ook ten aanzien van het al dan niet plaatsen van schotelantennes het één en ander geregeld in het huishoudelijk reglement.
Als laatste is artikel 23 lid 1 van het MR 2006 (14 MR 1992/1983, 7 MR 1973) nog van belang. In dit artikel is onder meer bepaald dat eigenaars en gebruikers zonder toestemming van de vergadering geen veranderingen mogen aanbrengen, waardoor het architectonisch uiterlijk of de constructie van het gebouw zou worden gewijzigd.
Gelet op voorgaande artikelen is het een eigenaar en/of gebruiker van een appartementsrecht in beginsel dus niet toegestaan om een schotelantenne te plaatsen op of aan de gemeenschappelijke gedeelten en zaken van het gebouw. Indien een eigenaar toch een schotelantenne wenst te plaatsen, dan kan deze eigenaar een verzoek indienen bij de Vergadering van eigenaars. Pas nadat de Vergadering van eigenaars toestemming heeft verleend, is de betreffende eigenaar daadwerkelijk gerechtigd om de schotelantenne op die wijze te plaatsen.
Tegenstrijdige belangen
Tegenover de handhaving van voornoemde regels door de VvE en het uitblijven van toestemming voor de plaatsing van een schotelantenne kan in sommige gevallen door een eigenaar een beroep worden gedaan op artikel 10 Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden. Dit artikel van het EVRM waarborgt namelijk het recht op vrijheid van nieuwsgaring. In de praktijk wordt door eigenaren tegenwoordig steeds vaker een beroep op artikel 10 EVRM gedaan.
Artikel 10 EVRM luidt, voor zover van belang, als volgt:
- Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken zonder inmenging van enig openbaar gezag.
- Daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich meebrengt, kan zij worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid of openbare veiligheid, de bescherming van de rechten van anderen.
In dit artikel is dus vastgelegd dat een ieder recht heeft op vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen. Op grond van de standaarduitspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) van 16 december 2008 wordt onder de reikwijdte van artikel 10 EVRM tevens verstaan het recht op vrijheid van het ontvangen van culturele en amusementsprogramma’s.
Tegenover het belang van de individuele eigenaar op vrije nieuwsgaring staan uiteraard de belangen van de VvE. De belangen van een VvE zijn onder meer het voorkomen van precedentwerking, het voorkomen van een ontsierend effect op de woonomgeving, het voorkomen van schade aan de gezamenlijke gedeelten en zaken en/of het voorkomen van schade aan (eigendommen van) derden.
Uit vaste jurisprudentie in (schotel)antennezaken blijkt dat kantonrechters aan de hand van een belangenafweging beoordelen of een verbod van de VvE op het plaatsen van schotelantennes met het oog op het grondrecht van artikel 10 EVRM tegenover de eigenaar stand zal kunnen houden. Daarbij is tevens van belang of de eigenaar voldoende alternatieven tot zijn beschikking heeft, dat wil zeggen of de eigenaar voldoende mogelijkheden heeft om op andere wijze in zijn nieuwsgaring te voorzien. In een gerechtelijke procedure zal vervolgens door de VvE moeten worden aangetoond dat er inderdaad voldoende passende alternatieven beschikbaar zijn. Het is dus de VvE die de bewijslast heeft.
Dit kan heel moeilijk zijn voor de VvE, denk bijvoorbeeld aan de taalbarrière. Veelal biedt de aanwezige kabelaansluiting in dit kader voldoende mogelijkheden om informatie uit het land van herkomst in de eigen taal te ontvangen. In dat geval is er niets aan de hand en zal de vordering van de eigenaar direct worden afgewezen. Daarnaast bestaan voor de betreffende eigenaar soms tal van andere manieren om kennis te nemen van de eigen taal en cultuur van zijn land van herkomst, zoals tijdschriften, radio, digitale televisie en het internet. Uit de uitspraak van het EHRM van 16 december 2008 volgt echter dat enkel de krant, tijdschriften en de radio niet als volwaardig alternatief van televisie zijn te beschouwen. Wel vergelijkbare en volwaardige alternatieven voor ontvangst van televisiesignalen via de schotelantenne zijn bijvoorbeeld digitale televisie en/of het internet.
Bovendien zal bij de belangenafweging door de rechter tevens van belang kunnen zijn of de schotelantenne op een zodanige manier geplaatst kan worden of juist kan blijven staan of hangen, dat ontvangst van de gewenste zenders behouden blijft, bijvoorbeeld door plaatsing van een (doorzichtige) schotel in de tuin of door plaatsing van een (doorzichtige) schotelantenne uit het zicht, bijvoorbeeld achter het raam of op een balkon achter de balustrade.
Uiteraard zal door de rechter bij de beoordeling of de door de VvE aangevoerde alternatieven daadwerkelijk voldoende zijn, tevens rekening worden gehouden met de kosten van de voorgestelde alternatieven. Ook de wijze waarop en door wie de kosten daarvan in redelijkheid gedragen dienen te worden, zal van invloed (kunnen) zijn op het oordeel van de rechter.
Veel belang wordt door de rechter tevens toegekend aan het ontsierend effect dat de schotelantenne heeft op het uiterlijk van het gebouw. Een beroep van de VvE op de ontsierende werking van een (schotel)antenne zal desalniettemin weinig kans van slagen hebben, indien de balkons sowieso worden gebruikt voor het plaatsen van allerlei ontsierende voorwerpen zoals bijvoorbeeld wasgoed, kleden, stoelen, parasols en plantenbakken. Ook het gebruik van het balkon als opslagplaats voor bijvoorbeeld kratjes bier, fiets(en), wasrekken en trapjes zonder dat de VvE hiertegen optreedt, zal er toe leiden dat het beroep van de VvE op de ontsierende werking van een (schotel)antenne weinig kans van slagen heeft.
Ook precedentwerking wordt in de rechtspraak gezien als een relevant belang aan de zijde van de VvE, echter het weigeren van een schotelantenne uitsluitend om mogelijke precedentwerking te voorkomen is onvoldoende belang op zich. Uit jurisprudentie van het Gerechtshof Amsterdam (8 februari 2007 en 18 november 2008) blijkt dat de rechter van oordeel is dat ten aanzien van de ongewenste aspecten van precedentwerking van geval tot geval door de VvE een beslissing moet worden genomen.
Uit vaste jurisprudentie blijkt voorts dat bovenstaande overwegingen kunnen leiden tot ongewone situaties binnen één en hetzelfde complex, waar verschillende nationaliteiten wonen. Een voorbeeld hiervan is dat één van de buren binnen hetzelfde complex wel een machtiging van de rechter verkrijgt voor de plaatsing van de schotel, aangezien deze eigenaar gelet op zijn (etnische) afkomst geen reële alternatieven heeft om zijn informatie te ontvangen, terwijl zijn buurman, eveneens van buitenlandse afkomst, geen machtiging van dezelfde rechter verkrijgt, aangezien hij via digitale televisie en het internet wel over reële alternatieven kan beschikken. Indien een eigenaar dus vervangende machtiging van de rechter heeft verkregen voor het plaatsen van een schotelantenne, betekent dit nog niet dat alle eigenaren binnen het appartementencomplex nu eveneens automatisch gerechtigd zijn om een schotelantenne te plaatsen. De VvE dient bij ieder verzoek van een eigenaar tot het plaatsen van een schotelantenne het verzoek afzonderlijk te beoordelen.
Schotelantenneverbod zinloos?
Er is in de media veel aandacht geweest over de gevolgen van het arrest van het Gerechtshof te Amsterdam van 29 september 2009 betreffende een (algemeen) verbod op schotelantennes. Dit arrest zou volgens verschillende media zelfs betekenen dat het zinloos is om überhaupt een schotelantenneverbod vast te leggen.
Dit arrest levert echter helemaal geen nieuwe rechtsregels op. Het arrest is niet alleen in lijn met de uitspraak van het EHRM van 16 december 2008 maar ook in lijn met de laatste jurisprudentie. Het arrest maakt enkel nogmaals duidelijk dat de rechter aan de hand van een belangenafweging moet beoordelen of een verbod van de VvE op het plaatsen van schotelantennes met het oog op het grondrecht van artikel 10 EVRM tegenover de eigenaar stand zal kunnen houden. Dit van geval tot geval beoordelend. Ook het Gerechtshof stelt dat daarbij gekeken dient te worden naar de aanwezigheid van alternatieven, de afmetingen van de schotelantenne, de plaatsing van de schotelantenne en de zichtbaarheid hiervan. Daarbij is van groot belang dat de eigenaar voldoende, reële alternatieven tot zijn beschikking heeft.
Uit het arrest van het Gerechtshof van 29 september 2009 blijkt overigens duidelijk dat het Gerechtshof ook gebruik maakt van een dergelijke belangenafweging. In dit geval viel de belangenafweging echter negatief uit voor de vereniging.
Mogelijke oplossing voor appartementencomplexen
Indien er binnen het appartementencomplex veel behoefte bestaat aan de ontvangst van een uitgebreid zenderaanbod via de schotelantenne dan kan de VvE eventueel besluiten om een Gemeenschappelijke Satelliet Ontvangst te plaatsen. Het GSO-systeem is in opkomst en zorgt er voor dat meerdere huishoudens via één ontvangstschotel toegang hebben tot alle satellietuitzendingen via de satelliet. Een dergelijk systeem zou uitermate geschikt kunnen zijn binnen een appartementencomplex.
Conclusie
In de meeste gevallen blijkt de rechter van oordeel te zijn dat het belang van de VvE bij handhaving van het antenneverbod zwaarder dient te wegen dan het recht van de individuele appartementseigenaar. Echter, indien bijvoorbeeld de eigenaar een schotelantenne op een losse voet op zijn balkon plaatst zonder dat deze wordt bevestigd aan de gemeenschappelijke gedeelten en zaken en de schotel bovendien nauwelijks zichtbaar is, dan zal de rechter vermoedelijk in het voordeel van de eigenaar beslissen. Zeker als er geen reële alternatieven voor de schotelantenne bestaan, dan wel onvoldoende alternatieven voorhanden zijn.
Gezien het vorenstaande verdient het aanbeveling om in het Huishoudelijk Reglement voorwaarden en richtlijnen op te nemen voor het plaatsen van een schotelantenne. Voorbeelden van deze voorwaarden zijn bijvoorbeeld de wijze van plaatsing (op een losse voet op het balkon), de grootte, het materiaal en de kleur van de schotel (er bestaan tegenwoordig bijvoorbeeld doorzichtige schotelantennes).
Voor nadere informatie over dit onderwerp: mr. Michel Elbers.
